Zalecenia techniczne przy konserwacji zabytków budownictwa murowanego

Na wstępie należy zaznaczyć, że sprecyzowanie zaleceń technicznych przy konserwacji zabytków budownictwa i architektury o konstrukcji murowanej jest trudne, bowiem nauki konserwatorskie ulegają ciągłemu rozwojowi, przy czym kryteria w tym względzie w dużej mierze zależą od nowych zdobyczy naukowych w zakresie sztuki i techniki, nowych od-. czuć artystycznych oraz nowych doświadczeń praktycznych. Można jednak zauważyć, że we współczesnych, realizacjach konserwatorskich dąży się do szerokiego wykorzystania możliwości i zdobyczy technicznych przede wszystkim dla podtrzymania egzystencji zabytku. Biorąc zatem pod uwagę uprzednio przytoczone najistotniejsze poglądy, teorie i koncepcje, można stwierdzić, że na przestrzeni przeszło stulecia obowiązują następujące podstawowe zasady:

A.    Konserwacja powinna opierać się na naukowych podstawach i uwzględniać racje artystyczne w ścisłym powiązaniu z faktami historycznymi.
B.    W procesie konserwacji myśli i formy artystyczne oraz substancja materialna, jakie upodobały sobie przeszłe pokolenia, powinny być w zabytku zachowane.
C.    W zakresie ingerencji technicznej należy dążyć przede wszystkim do utrwalenia i wzmocnienia obiektu lub jego ogniw nośnych bez naruszenia wartości dokumentalnych; należy przy tym korzystać z aktualnego stanu wiedzy na świecie i doświadczeń rodzimego rzemiosła budowlanego przeszłości.

Podane wyżej w ogólnych zarysach zasady trzeba uzupełnić o dalsze stwierdzenia i postulaty wynikające z rozważań uprzednich:
1.    Zabytek jest dokumentem, a zarazem dziełem sztuki o równowartościowych elementach wszystkich okresów stylowych.
2.    Przed rozpoczęciem robót konserwatorskich należy przeprowadzić dokładne naukowe badania i rozeznanie historii budowli.
3.    Proces badawczy powinien być przeprowadzony dla każdego zabytku indywidualnie i oprócz naukowo-historycznych danych powinien uwzględniać inwentaryzację form architektonicznych, techniki budowlanej i stosowanych materiałów.
4.    Wartość dokumentarna zabytku poza walorami historyczno-arty-stycznymi tkwi również w autentyzmie użytych do budowy materiałów, zastosowanych systemów konstrukcyjnych, a także właściwych dla danego okresu historycznego technik wykonania. Stąd kardynalną zasadą konserwatorską powinno być zachowanie obok dziedzictwa artystycznego również tych wartości lub przekazanie ich w stanie możliwie niepomniejszonym.
5.    Przy utrwaleniu substancji zabytkowych układów murowanych w pierwszym rzędzie powinny być brane pod uwagę zabiegi profilaktyczne, zbliżone technicznie do stosowanych dawniej, dopiero zaś gdy te,zawodzą lub gdy stosowanie ich jest niemożliwe z uzasadnionych powodów, można sięgać do środków i metod techniki współczesnej. W tym przypadku metody utrwalania struktur murowanych powinny wynikać z logicznych przesłanek konstrukcyjnych, praw technologicznych materiałów i funkcjonalnego przeznaczenia ustroju lub systemu, przy czym powinna obowiązywać zasada stosowania minimum widocznych środków obcych.
6.    Wszelkie techniczne prace konserwatorskie związane z uzupełnieniem brakujących ogniw nośnych ustroju, konieczne z uwagi na potrzebę przywrócenia statyczności i nośności zagrożonych partii albo podyktowane względami bezpieczeństwa, albo wynikające z racji historycznych, nie mogą być dokonywane na zasadzie abstrakcyjnych lub hipotetycznych układów, lecz na podstawie naukowo stwierdzonych systemów konstrukcyjnych danego okresu historycznego.
Jeśli zajdzie potrzeba wprowadzenia nowych elementów, należy, ich ilość ograniczyć do minimum, przy czym elementy te powinny być utrzymane w charakterze neutralnym uzgodnionym jedynie z ogólnym schematem konstrukcyjnym budynku.
7.    Obiekt po konserwacji powinien odzwierciedlać w najwyższej mierze jego wartość historyczną i artystyczną, a także świadczyć o sztuce budowlanej i kulturze technicznej danej epoki.
Powyższe zalecenia są logicznym następstwem zasady, że dla historii sztuki, techniki i kultury wartość zabytkowych budowli murowanych tkwi nie tylko w ich ukształtowaniu stylowym, lecz także w cechach charakteryzujących technikę danej epoki historycznej, a to uwidacznia się w budowie organizmu konstrukcyjnego w postaci zastosowanych materiałów, technologii strukturalnego formowania i koncepcji statycznej.